Herkenning

Leer de Aziatische hoornaar te herkennen

Image by INBO

Hoornaars zijn bijna dubbel zo groot als een wesp of honingbij.

Een trucje: de hoornaar is van de kop tot de angel groter dan een muntstuk van 1 euro.

vergelijking grootte

In België vind je twee soorten hoornaars: de Aziatische hoornaar en de Europese hoornaar.

Aziatische hoornaar Europese hoornaar
Koningin 3.5 cm 4 cm
Werkster 2.5 cm - 3 cm 3 cm - 3.5 cm
Dar (mannetje) 2.5 cm - 3 cm 3 cm - 3.5 cm

Zwart met lichtgele pootjes

Je kan een levende hoornaar natuurlijk niet meten. Het is makkelijker om hem te herkennen aan het kleurpatroon.

Kort gezegd: de Aziatische hoornaar is zwart met gele pootjes Let op! De kleur varieert soms. Een Aziatische hoornaar verbleekt bijvoorbeeld als hij langer vliegt. En de pootjes van de Europese hoornaar zijn soms geel in plaats van roodbruin. Denk eraan dat variatie mogelijk is.

Met drie eenvoudige kleurkenmerken kan je de Aziatische hoornaar onderscheiden van de Europese hoornaar.

vergelijking kleur

Achterlijf

Aziatische hoornaar Europese hoornaar
zwart met een donkergeel deel
  • twee derden geel
  • het eerste deel is roodbruin en zwart
  • de tip is altijd geel
  • meestal twee rijen zwarte stippen

Pootjes

Aziatische hoornaar Europese hoornaar
zwart met opvallend gele stippen
  • roodbruin
  • heel soms verbleekt de roodbruine kleur
  • nooit zwart

De pootjes van kleinere wespensoorten zijn bijna volledig geel.

De bovenkant van het borststuk

Het borststuk zit tussen de kop en het achterlijf. De poten en de vleugels zitten aan het borststuk vast.

Aziatische hoornaar Europese hoornaar
volledig zwart zwart met roodbruine tekeningen

Het borststuk van kleinere wespensoorten is zwart met duidelijke gele strepen of stippen.

vergelijking thorax Foto links: koningin middelste wesp, soms is een gele kleurslag te zien op roodbruine pootjes, (c) Michel Garin. Foto rechts: zwarte poten met gele tipjes van de Aziatische hoornaar, (c) Warre-SG.

Verschil tussen dar en werkster

Dar of mannetje Werkster
  • stomp achterlijf met inkeping
  • soms twee gele vlekken aan het einde van het achterlijf
  • geen angel
  • antennes van 13 segmenten
  • spits achterlijf zonder inkeping
  • een angel (soms zichtbaar)
  • antennes van 12 segmenten
  • de antennes zijn meer gekarteld

vergelijking geslacht Foto 1: een dar met een stomp achterlijfpunt. Foto 2: een dar waarbij de inkeping in het midden op het achterlijfpunt duidelijk te zien is. Gele cirkels tonen aan weerzijden van de inkeping de gele puntjes die zichtbaar zijn. Foto 3: een werkster met een spits achterlijfpunt, waarbij de angel te zien is.

Hoe herken je een koningin?

In de herfst zie je het verschil heel goed tussen een koningin en haar werksters.

Je herkent de koningin aan:

  • Haar opgezwollen buik
  • Haar vervagende oranje kleur
  • Minder haar op haar borststuk
  • Haar beschadigde vleugels aan het einde van het seizoen

Het verschil tussen een werkster en een mogelijke koningin is amper zichtbaar voor het blote oog. Een koningin slaat vetreserves op voor de winter. Daardoor is ze zwaarder dan een werkster.

Andere insecten die lijken op een Aziatische hoornaar

Gewone wesp (Vespula vulgaris) en Duitse wesp (V. germanica)

vespula

Grootte
  • kleine wespensoorten, tot 2 cm lang
Kleur
  • zwart en geel
  • gele tekening op het borststuk
Nest
  • papieren nest uit gekauwde houtvezels
  • vaak onder de grond
Welke kenmerken maken het verschil met andere wespen?
  • klein
  • gele tekening op het borststuk
  • achterlijf geel met uitgebreide, zwarte tekening

Middelste wesp (Dolichovespula media), donkere vorm

dolichovespula-media

Grootte
  • half zo groot als de hoornaar
Kleur
  • gestreept achterlijf met fijne gele en brede zwarte strepen
  • de pootjes zijn geler dan die van de Aziatische hoornaar
  • zwart borststuk met aan de zijkant een gele, gehoekte streep
    Let op: er is ook een lichte middelste wesp. Die lijkt sterk op een gewone of Duitse wesp
Nest
  • vaak onbeschut in een boom lager dan 10 meter
  • een spitse onderkant, het lijkt op een omgekeerde druppel
  • het vlieggat is onderaan, nooit aan de zijkant
  • de buitenkant is slordig en vaalbruin tot grijs
Welke kenmerken maken het verschil met andere wespen?
  • achterlijf afwisselend geel en zwart gestreept

Franse veldwesp (Polistes dominula)

polistes-dominula

Grootte
  • iets groter dan een bij, maar kleiner en slanker dan een hoornaar
Kleur
  • geel en zwart gestreept achterlijf
  • de lange pootjes zijn geler en hangen in de vlucht
  • zwart borststuk met een gele kraagband en enkele fijne, gele stipjes
Nest
  • klein en vaak zonder een omhulsel
  • meestal op een beschutte plaats
  • koninginnen overwinteren vaak in groep buiten het nest
Gedrag
  • minder agressief dan andere wespen
Welke kenmerken maken het verschil met andere wespen?
  • slanke lichaamsbouw

Reuzenhoutwesp (Urocerus gigas)

urocerus-gigas

Grootte
  • geen angel: een volledig onschadelijke houtwesp
  • even groot maar slanker dan een Aziatische hoornaar
Kleur
  • achterlijf meer geel dan zwart
  • de pootjes meer geel dan zwart
  • de voelsprieten volledig geel (de Aziatische hoornaar heeft zwarte voelsprieten)
  • twee grote gele facetogen op de kop (bij de Aziatische hoornaar zijn die donker)
Gedrag
  • vaak op hout te vinden
Welke kenmerken maken het verschil met andere wespen?
  • brede, uitstekende legbuis achteraan het lichaam
  • gele voelsprieten

Hommel (Bombus soorten)

bombus

Grootte
  • werksters tussen wesp en hoornaar
  • koningin even groot, maar breder dan een hoornaar
Kleur
  • variabel
  • meestal bruin of zwart met een wit achterste en gele banden
Nest
  • ondergronds, bloembak, tuinhuisje, vogelkast, boomholte
Welke kenmerken maken het verschil met andere wespen?
  • veel beharing

Stadsreus (of Hoornaarzweefvlieg, Volucella zonaria)

volucella-zonaria

Grootte
  • tussen wesp en hoornaar
  • soms even groot of breder dan de hoornaar
Kleur
  • weinig zwart
  • veel roodbruin op het borststuk
  • lijkt op een Europese hoornaar
Gedrag
  • vaak op een bloem te vinden
Welke kenmerken maken het verschil met andere wespen?
  • zweeft in de lucht
  • vleugels gespreid in rust

Blauwzwarte houtbij (Xylocopa violaceae)

xylocopa-violaceae

Deze is eerder zeldzaam in Vlaanderen.
Grootte
  • even groot maar forser dan de Aziatische hoornaar
Kleur
  • zwart
  • geen andere kleuren tenzij door stuifmeel op het borststuk
  • zwartgeblakerde vleugels
Gedrag
  • zit vaak op grote bloemen
Welke kenmerken maken het verschil met andere wespen?
  • helemaal zwart

Nesten herkennen

Het nest van een Aziatische hoornaar is lichtbruin en gemaakt van dode houtvezels.

De hoornaar nestelt het liefst in stedelijk gebied waar veel voedsel te vinden is. Ze bouwt haar nest dicht bij de mens: in tuinen, parken en stadsranden. In een gebied met veel landbouw vind je minder Aziatische hoornaars.

Er zijn twee types:

  • In de lente: een klein primair nest
  • Vanaf de zomer: een groot secundair nest

In de zomer en de herfst groeit de kolonie en wordt het nest groter. Bij plaatsgebrek verhuist de kolonie en bouwt ze een volledig nieuw zomernest op een andere plek. Soms verhuist de hoornaar niet en bouwt de kolonie het voorjaarsnest uit tot een zomernest.

Van april tot juni bouwt de Aziatische hoornaar een klein primair nest op een beschutte plek.

  • Dit nest is altijd bolvormig.
  • De vliegopening zit onderaan.
  • Je vindt ze vaak in de buurt van water.
  • Het hangt beschut tegen regen en wind. Bijvoorbeeld binnen in een schuur, een veranda, een tuinhuisje of een houten hok, op een zolder of onder het dak van een carport.
  • Het hangt meestal aan een plafond of een balk.
  • Eerst is het nest niet groter dan een tennisbal. Je kan het moeilijk onderscheiden van nesten van Europese hoornaars of andere wespen. Later kan het nest zo groot worden als een kleine voetbal.

Links: een jong primair nestje hangt aan een plafond (diameter: 8 cm). Rechts: een verder ontwikkeld primair nest in een schuur. Beide nesten zijn gebouwd op een beschutte plaats en lijken goed op het nest van andere wespen.

Vanaf de zomer bouwt de Aziatische hoornaar een groter secundair nest in een boomtop

  • Meestal maken de Aziatische hoornaars hun zomernest in een boomtop. Je vindt deze nesten moeilijker. Je ziet ze pas goed als de bladeren van de bomen vallen.
  • Soms zit het zomernest in een haag, een schuur, onder een dakgoot of tegen een gevel.
  • Zomernesten zijn bol- tot peervormig.
  • De vliegopening is altijd aan de zijkant.
  • Een zomernest is gemiddeld 50 cm breed en 70 cm hoog.
  • Tijdens de zomer en de herfst is het nest actief. Je ziet hoornaars van en naar het nest vliegen.
  • Soms lopen de hoornaars op de buitenkant van het nest. Dan zie je zwarte stipjes op het lichtbruine nest.

Zomernesten op dezelfde plaats als het primaire voorjaarsnest. De vliegopening van het secundair nest is zijdelings. Op de buitenkant van het nest lopen de hoornaars haastig rond (zwarte stipjes). Bij dit soort nesten kunnen de hoornaars zeer agressief reageren als mensen te dicht bij het nest komen. Houdt altijd een veilige afstand van minstens 5 meter.

Twee zomernesten gevonden in oktober 2018 in Vlaanderen. Links: een lichtbruine bol hangt 8 meter hoog in een Eik die achteraan de tuin staat (te Oost-Vlaanderen). Rechts: een peervormig nest hangt 26 meter hoog in een Robinia (West-Vlaanderen). Rechtsonder telkens een vergroting van het nest in de boomtop.

Zie jij het verschil met een maretak, een vogelnest, een boomkanker of een tondelzwam?

Vogelnesten

Vooral grote nesten van eksters, kraaien of duiven zorgen voor verwarring. Hoe zie je het verschil?

  • Een vogelnest is slordig gebouwd en bestaat uit losse, uitstekende twijgen. De buitenkant van de bol is niet glad zoals bij een wespennest.
  • Een vogelnest is donkerder dan een wespennest. Wespennesten zijn lichtbruin en vallen meestal minder op.
  • Twijfel je? Kijk dan vanop veilige afstand of je hoornaars rond het nest ziet.

Maretak (ook vogellijm of mistel genoemd)

Een maretak is een halfparasiet die in loofbomen groeit. De Canadapopulier is de belangrijkste gastheer. Je ziet maretak in Vlaanderen vooral in het zuiden van de provincies Vlaams-Brabant en in de oostelijke leemstreek van Limburg.

Hoe zie je het verschil tussen een maretak in een boomtop en het nest van de Aziatische hoornaar? Een maretak is donkerder en opvallender dan een wespennest.

Boomkanker

Soms zie je een grote vergroeiing van een boomstam of tak. Dat is een schimmel of een bacteriële infectie. In de volksmond noemen we dat ook weleens ‘boomkanker’. Meestal komt de vergroeiing voor in het onderste deel van de boom, dicht tegen de stam. Een wespennest vind je in de top van de boom.

Tondelzwammen

Ook tondelzwammen verwar je soms met wespennesten in bomen. Een tondelzwam is een schimmel die groeit op de stam van een verzwakte of dode boom.

Maretak (links), een nest van vogels (midden) of boomkankers (rechts) kan je soms verwarren met de nesten van Aziatische hoornaars. Tip: ze zijn meestal donkerder dan een nest van de hoornaar.